از سال  76 تاکنون رئیس جمهور با هدف پرورش روحیه پرسش‌گری و توانایی نقد و تحلیل پدیده‌ها، ایجاد تعامل بیشتر میان معلمان و دانش‌آموزان،  ترویج و تقویت امر تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش ،در آغاز سال تحصیلی جدید خطاب به دانش‌اموزان کشور، پرسشی با عنوان پرسش مهر» مطرح می‌کند.امسال نیز مانند سال های گذشته پرسش مطرح شد. . شاید در نگاه اول این طرح تنها پرسشی ساده باشد، اما دانش‌آموزان از روزهای اول سال تحصیلی با پرسش‌هایی که با موضوعات روز کشور و دنیا نزدیکی دارند، آشنا می‌شوند و از همان روز برای پاسخ دادن به این سوال‌ها به تکاپو می‌افتند عنوان پرسش امسال آیا محیط مدرسه محیطی دلپذیر، شاد و پرنشاط است؟چگونه محیط مدرسه شاد شود؟

تمامی جملات زیر مشاهدات عینی و کلام یکی از خبرگزاران خبرگزاری تسنیم است

(((مدتی پیش فرصتی فراهم شد تا به عنوان کارآموز جهت آموزش زبان انگلیسی به کودکان، به چین سفر کنم، در این سفر موضوعی توجه ام را به خود جلب کرد که نظیرش را در ایران کم تر دیده ام؛ یا اگر بخواهم رو راست باشم، به شخصه ندیده ام! مقرر شد تا چند روز به یک کمپ تابستانی رفته و از کودکان مراقبت کنیم و به آن ها بازی های از پیش تعیین شده ای را آموزش دهیم.

شرح مختصر کمپ به این صورت بود که کودکان 7 تا 12 ساله به گروه های سنی مختلف تقسیم می شدند و برنامه های مشخصی در هر گروه اجرا می شد. برخی برنامه ها بین تمام گروه ها مشترک بود و برخی دیگر به دلیل تفاوت نیروی جسمانی، متفاوت! برنامه ی هرروز با بیدار کردن بچه ها راس ساعت 7 صبح شروع  و با به خواب رفتن آن ها در ساعت 9 شب به پایان می رسید.

در این بازه ی 14 ساعته، گروه ها موظف بودند در محوطه ای مشخص ورزش کرده و در ساعات تعیین شده به تمیز کردن اتاق های خود بپردازند. بعد از آن هم وقت  بازی های گروهی فرا می رسید. دوره 4 روزه بود و بیش از 30 ساعت بازی به بچه ها تعلق می گرفت. بازی ها از چندین روز قبل طراحی و برنامه ریزی شده بودند و علاوه بر آن، هر بازی در شب قبل مجددا بررسی و در صورت تایید نهایی به گروه ها آموخته می شد. هر بازی باید حداقل 10 بازیکن را در خود جای می داد و بازی ها نیز نمی توانستند تکراری باشند.

با وجود فاصله گرفتن بچه ها از هم در روزهای اول، تعامل و رابطه ی دوستانه ی آن ها در روز های بعد به خوبی مشهود بود. این دوره ی چند روزه با اجرایی دو ساعته به پایان رسید. هر گروه آواز یا رقصی را که قبلا تمرین کرده بود به نمایش گذاشت. برخی افراد هم که هنر و استعداد خاصی داشتند، صحنه را بدست گرفتند.

در نهایت با گرفته شدن عکسی یادگاری و اعطای گواهی پایان دوره، بچه ها روانه ی خانه هایشان شدند. البته آن ها در این مدت دوری از خانواده، مطالب مهمی آموخته بودند؛ اعم از چگونگی تعامل و استحکام  بخشی به روابط اجتماعی، درست همان چیزی که بسیاری از ما در آن ضعف داریم و این ضعف ریشه در کودکی مان دارد.

برایم سوال شد که آیا ما هم برای کودکان خود چنین برنامه هایی تدارک می بینیم؟! آیا دوره یا مکان و زمانی به نام کمپ تابستانی در کشور داریم؟ دوره ای کوتاه برای کودکان، دوره ای که مستقل بودن و دوری از خانواده را تجربه کنند، مشارکت و کارگروهی را بیاموزند.

مم شوند راس ساعتی معین بیدار شده یا بخوابند! دوره ای که با بازی و سرگرمی و ورزش با هم سالان سپری شود و تعامل و ارتباط اجتماعی را در قالب همین بازی ها به آن ها بیاموزد! آیا برای زمان و نوع بازی آن ها برنامه ریزی می کنیم؟! به آن ها فرصت یادگیری از روش های کارآمد را می دهیم یا بی توجه به ی نیاز های آن ها از راه درست، منتظر رشد طبیعی شان هستیم؟!)))

نگاهی به آموزش و پرورش در ایران

شاید آموزش و پرورش در ایران قدیم با حلقه ای از شاگردان در مکتبخانه و فلک و یا با نیمکت هایی که جای دو نفر، سه یا چهار نفر روی آن می نشستند و معلمی که یک سویه آن چه گفتنی بود را می گفت و دانش آموزان از بر می کردند، تداعی شود. اما دلیل این نوع نگرش به آموزش و پرورش چیست؟! تکرار و تقلید و آمریت و نه مشارکت، چه خروجی می تواند داشته باشد؟ در چنین سیستمی کودکان به جای تشویق به خلاقیت و آزاد اندیشی، درگیر روش های کهنه و از پیش تعریف شده ای می شوند که قوه ی خلاقیت را در آن ها کور می کند.نحوه و نوع آموزش در این دوران از اهمیت زیادی برخوردار است اما متاسفانه این روش های پیش گرفته شده علاوه بر اینکه  قدیمی هستند و جذابیتی ندارند، سطح مشارکت کودکان نیز در آن ها بسیار پایین است. در آموزش مدرن، شناسایی استعداد ها به عنوان اولین مرحله و پرورش این استعداد ها نیز به عنوان مرحله ی دوم مطرح می شود. یکی از راه های کاربردی و مناسب برای شناخت استعدادهای کودکان بازی با آن ها و یا طراحی بازی های گروهی برای آن ها است. آموزش و پرورش در دیگر نقاط دنیاامروزه ژاپن به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه مطرح است. با توجه به اینکه آموزش و پروش یکی از اصلی ترین ستون های موفقیت و پیشرفت هر نظامی است، در زیر به بررسی برخی تفاوت های آموزشی در ایران و کشور مطرحی چون ژاپن می پردازیم.

آموزش در مدارس ژاپن

ساعت حضور دانش‌آموزان در مدارس 44 ساعت در هفته است و ازساعت 8 صبح تا 4 عصر به صورت پيوسته ادامه دارد. دانش‌آموزان ابتدايي 22 ساعت و متوسطه 16 ساعت را در كلاس درس سپري مي‌كنند و بقيه‌ي ساعات با برنامه‌هايي مانند فعاليت‌هاي گروهي، جشن‌ها و ناهار و استراحت سپري مي‌شود. (دانش‌آموزان مدارس ابتدايي ايران 24 ساعت و در مقاطع راهنمايي و متوسطه 33 يا 36 ساعت به مدرسه مي‌روند كه تقريباً تمام اين ساعات در كلاس سپري مي‌شود) هر سال تحصيلي 240 روزاست. (سال تحصيلي در ايران كمتر از 0 روز است) در مدارس ابتدايي به ايجاد محيطي شاداب، جذاب، دوستانه و با نشاط، بيشتر از آموختن مسائل علمي تاكيد شده است. معلمان عقيده دارند دانش‌آموزان اين مقطع براي يادگيري علم به مدرسه نمي‌آيند بلكه هدف از مدرسه ديدار دوستان است.در مدارس ابتدايي به بازي، كار دستي، موسيقي و خانه‌داري (آشپزي و خياطي و نظافت) توجه بسيار مي‌شود. اين گونه برنامه‌ها يك سوم اوقات دانش‌آموزان را به خوداختصاص مي‌دهد.  دانش‌آموزان مدارس ژاپن از همان كلاس اول ابتدايي در برنامه‌اي با عنوان به سوي كار، به يادگيري و انجام حرفه‌هايي مانند زراعت و صنعت مي‌پردازند. در مطالعات تیمز” كه درباره‌ي پيشرفت تحصيلي در بيش از 40 كشور جهان و در درس‌هاي رياضي و علوم تجربي انجام گرفته است، ژاپن در اين 2 درس و در تمام مقاطع سني بين 3 كشور اول بوده و ايران به همراه كلمبيا و آفريقاي جنوبي در انتهاي جدول قرار گرفتند.
 

یکی از علل اصلی فاصله گرفتن دانش آموزان از کتاب و کتاب خوانی عدم هم خوانی مطالب درسی که می بایست کلی برای آن زحمت بکشند با اتفاقات روزمره زندگی شان است. در تمام کشورهایی که به لحاظ شاخصه های آموزشی در سطح بالایی در جهان می باشند در ده سال ابتدایی تحصیل دانش آموزان نمره و امتحان را حذف نموده و فضا و وسعت عمل بیشتری به معلمان می دهند. یعنی معلم می تواند بر اساس نیاز های منطقه ای و اتفاقات روزمره دانش آموزان خود تصمیم گرفته و آموزش های لازم را به دانش آموزان خود داده و مشکلات آنها را بهتر برطرف نماید.
منحصر کردن آموزه ها در مدرسه به کتاب هایی خاص که حاوی مطالبی خاص با القای تفکراتی خاص می باشند، تمام و کمال دست معلمان را بسته و از طرف دیگر با تنها ملاک سنجش دانش آموزان که همان امتحانات و نمره است کلا معلم و دانش آموز را از سیستم  وقایع روز خارج کرده و معلم و دانش آموز را از کتاب وکتاب خوانی فراری داده است.
از طرفی خیلی از معلمان در اجرای این ت های غلط آموزشی کاسه داغ تر از آش شده اند و چنان این کتاب ها و درس هایی که اغلب دانش آموزان از آن بیزار هستند را جدی گرفته اند و به دانش آموزان جهت بهتر نمودن نمره هایشان فشار می آورند که تعداد زیادی از دانش آموزان را به طور کل از مدارس متنفر کرده تا جایی که معلمان خود را در حد دشمنان خود می دانند ( دیدم که میگم). شاید بزرگترین و مهم ترین عاملی که باعث شده مدارس و آموزش و پرورش ما به این سبک و سیاق در آید، نداشتن تجربه رفتن به کلاس های درس و بودن بین دانش آموزان از طرف ت گذاران آموزشی و تربیتی و مولفین کتب درسی باشد. این عدم آشنایی با نیازهای دانش آموزان و بطن جامعه باعث شده است که آرمان گرایی و ایده آل گرایی خاصی بین مولفین و فرادستان عرصه آموزش و پرورش بوجود آمده، تا حدی که تمام برنامه ها و تلاش هایشان نتیجه عکس داده و هرچه بیشتر دانش آموزان را از مدارس گریزان کرده و معلمان را نیز بی انگیزه نموده است.

مدرسه نیز خود از یک روح سرشار برخوردار است،این موضوع به ندرت مورد تایید قرار می گیرد،و در عوض مدرسه به صورت یک ماشین و یا یک کارخانه شناخته شده است.در مدرسه می توان دانه جست وجو گری و پرسش را در زمین فکر و اندیشه نسل کوچک و کم سال کاشت تا این دانه رشد کند،همراه او بزرگ شودوزندگی بزرگسالی او را از زود باوریها،ساده اندیشی ها،بی دقتی ها، تقلیدها ،پیروی هاو باری به هر جهت گذراندن ها نجات دهد.درعوض او را انسانی متفکر،منطقی،فکور،اندیشمند،علت جو ،هدفدار،خواهان حقیقت بار آورد.هیچ نسخه ای برای توسعه و پرورش مقدس و یا یک مدرسه شاد و با روح و سرزنده وجود ندارد به هر حال ما میتوانیم شرایطی را به وجود آوریم تا اجازه پرورش روح را بدهد و ایجاد نشاط نماید.روشهایی برای فعال کردن مدرسه و کلاس ارائه میشود امید است که این روشها باعث شود شوق و انگیزه ی بیشتری در دانش آموزان بوجود آیدو نشاط بیشتری احساس شود.

برخی از اقداماتی که کارکنان مدارس می توانند انجام دهند عبارتند از:

1-تشخیص اهمیت مطالب غیر کلامی

2-توجه به زیبایی محیط آموزشگاه و کلاسهای درس

3-نقل داستانهایی در باره مدرسه

4-برگزاری جشنها و مراسم مذهبی

5-حقیقت و اعتبار 

6-پرورش و تقویت بیان

7-پرورش روح دانش آموزان

8- شناسایی علتها به جای توبیخها

عقاید و باورهای ما:

ما عقیده داریم که مهمترین بستر ایجاد آرامش روانی همان ارتباط با حق است و معتقدیم که دلها جز با یاد خدا آرام نمی گیرد. پس نقش ایمان و تقوی را در ایجاد روحیه شاد و آرامش خاطر باید همواره مد نظر قرار داد.

برای بهره گیری مناسب از شرایط و امکانات برای ظهور استعدادها و خلاقیت های نوجوانان باید تحولات جدی در نگرش مدیران و مسوولان نظام آموزش و پرورش ایجاد کرد چرا که در تعریف مدیریت به عنوان یک رشته علمی فرایند به کارگیری موثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی و سازماندهی - بسیج منابع و امکانات و هدایت و کنترل است برای دستیابی به اهداف سازمانی و براساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد.»مدیر وظیفه دارد با هماهنگی و اتخاذ تصمیمات پیش برنده ای که براساس مقررات و اصول پذیرفته شده در نظام ارزش ها شکل می پذیرد حیات مادی و معنوی سازمان و افرادش را تدارک ببیند و یک مدیر آموزشی مسوولیتی بس اساسی تر و مهم تر بر عهده دارد، چرا که با روح و روان و جسم کودک و نوجوان سر وکار دارد و بالندگی جامعه و جوانان امروز و سرافرازی و اقتدار فردای آنان به حرف و شعار تنها پیش نمی رود. برخورداری از نسلی جوان و کارآمد و اصرار در به کارگیری مناسب جوانان در چرخه کار و فعالیت های جامعه و پذیرش مسوولیت از سوی آنان در فردایی نه چندان دور می تواند بسیار کارساز و اثربخش باشد.  واضح است که انجام چنان ماموریت مهم به آسانی محقق نمی شود و رشد تعالی آنان به تصادف حاصل نمی شود. باید نوجوانان و جوانان را به خوبی بشناسیم و از جامعه و شرایط دیروز و امروز و فردای آنان درک درستی داشته باشیم، راه ها و روش های مناسب علمی و پیش  برنده برای مجهز نمودن آنان به تربیت دانایی و توانایی و مهارت یابی را فرا بگیریم.

الف- تربیت معنوی و دینی (آشنایی با لطافت طبیعی و.)
بی تردید تربیت روحی و معنوی نوجوانان باید از آغاز حیات آنان مدنظر گرفته شود لیکن چون در سنین نوجوانی می خواهند هویت شخصی پیدا کنند کم کم از والدین خود جدایی بیشتری پیدا می کنند و وابستگی کمتری می یابند و همین امر باعث می شود هدایت معنوی ویژگی خاصی پیدا کند. آشنایی آنان با لطافت طبیعت (آب و هوا و آفتاب و کوه و دریا و. می تواند نشاط و شادابی را با ادراک طبیعت خداوندی به دست آورد به طوری که نوجوان با دیدن هر یک از ابعاد طبیعت حتی با دیدن یک گل احساس لذت و شادمانی کند.
ب- شرکت دادن نوجوان در فعالیت های گروهی
فعالیت های گروهی و جمعی نوجوانان جزو لا ینفک از زندگی اجتماعی آنان به شمار می رود و اگر خوب هدایت شود می تواند آثار سازنده ای را در پی داشته باشد و در واقع می تواند احساس لذت درونی را برای او به وجود آورد.
ج- جذب مشارکت دانش آموزان در اداره مدارس
شکی نیست که یکی از وظایف مهم تربیتی مدیریت مدارس تشویق نوجوانان به مشارکت و تعاون در همه امور است و آنان می توانند با تدوین برنامه های مناسب به جلب مشارکت دانش آموزان در امور مختلف مدرسه اقدام کنند و این موضوع می تواند به احساس مفید بودن و دور شدن از انزوا و کسالت در نوجوانان کمک کند و خود یکی از موارد شاد زیستن است.